นิยามของคำว่า CAT
กำเนิด CAT
องค์ประกอบ CAT Tools
ประเภท CAT Tools
นิยามของคำว่า CAT
CAT ย่อมาจากคำว่า Computer-aided Translation หมายถึง "กลวิธีการแปลที่อาศัยคอมพิวเตอร์ในการช่วยการทำงานแปลของมนุษย์" (O'Hagan 2008, p.48)
Computer-aided translation refers to a translation modus operandi in which human translation (HT) is aided by computer application (O'Hagan 2008, p.48)
ลักษณะเฉพาะตัวของการแปลโดยใช้คอมพิวเตอร์ช่วย (CAT) คือ มนุษย์เป็นผู้ควบคุมกระบวนการทำงาน เทคโนโลยีเป็นเพียงเครื่องทุ่นแรง ไม่ได้มาแทนการแปลด้วยมนุษย์
Computer-aided translation (CAT) เป็นสายความรู้หนึ่งในสาขา Computer-based translation (Ping: 2008, p. 162) หรือ Translation Technology และมักจะถูกเอ่ยคู่กันกับคำว่า Machine Translation (MT) อยู่เสมอ เนื่องจากทั้งสองกลวิธีอาศัยคอมพิวเตอร์หรือเทคโนโลยีในการช่วยแปลเช่นเดียวกัน ต่างกันตรงที่ว่า Machine Translation ใช้คอมพิวเตอร์ช่วยแปล และให้มนุษย์เป็นฝ่ายแก้ไขบทแปลภายหลัง ในขณะที่ Computer-based translation (CAT) ใช้มนุษย์แปล และให้คอมพิวเตอร์เป็นเครื่องมือทุ่นแรง
จุดเริ่มต้นของ CAT มาจาก Machine Translation
แนวคิด CAT เกิดขึ้นจากความล้มเหลวในการคิดค้นเครื่องแปลภาษาอัตโนมัติ (MT) ในปี 1967 ซึ่งพัฒนาโดยโครงการ ALPAC (Automatic Language Processing Advisory Commitee) ของสหรัฐอเมริกา
คณะกรรมการ ALPAC ได้ตีพิมพ์รายงานการวิจัยโครงการที่ดำเนินงานมากว่า 20 ปีไว้ว่า
“เรายังคาดการไม่ได้ว่าเทคโนโลยีการแปลภาษาอัตโนมัติจะใช้งานได้จริงในเร็ววันนี้หรือไม่ หรือเมื่อไหร่” “There is no immediate or predictable prospect of useful machine translation”
สมัยนั้น การใช้เครื่องแปลภาษาอัตโนมัติมีค่าใช้จ่ายสูงกว่าคนแปลถึง 2 เท่า คุณภาพงานแปลที่ออกมาก็ไม่ได้ตามมาตรฐาน ทางคณะกรรมการ ALPAC จึงประกาศล้มเลิกโครงการแล้วหันมาให้ความสนใจกับเทคโนโลยีช่วยแปล (CAT) แทน ทั้งนี้จุดประสงค์ของ CAT ก็เพื่อ “พัฒนาคุณภาพงานแปลของคน โดยใช้เครื่องช่วยในระดับที่เหมาะสม” (“aimed at improving human translation, with an appropriate use of machine aids”) ALPAC เชื่อว่า “การใช้เครื่องช่วยแปลจะมีบทบาทสำคัญต่อการพัฒนางานแปลให้มีคุณภาพยิ่งขึ้น รวดเร็วขึ้น และค่าใช้จ่ายน้อยลง” (“Machine aided translaiton may be an important venue towards better, quicker, and cheaper translation”)
ในปี 1980s บริษัทผู้คิดค้นและผลิตโปรแกรมช่วยแปล หรือ CAT Tools หลายรายถือกำเนิดในยุโรป อังกฤษ อเมริกา และรัสเซีย โปรแกรมช่วยแปลรุ่นแรกๆ ที่ออกจำหน่ายสู่ท้องตลาด ได้แก่ Trados (โดย SDL) และ Transit (โดย STAR)
ปัจจุบัน เชื่อว่ามีโปรแกรมช่วยแปลออกจำหน่ายสู่ท้องตลาดมากกว่า 100 โปรแกรม โดยเบนเข็มฐานการผลิตออกจากยุโรป ไปโซนเอเชียอย่าง จีน ญี่ปุ่น และอินเดียเพิ่มขึ้น (Chan sin-Wai, หน้า 26)
Chan sin-Wai ได้ทำวิจัยรวบรวมเครื่องมือช่วยแปลที่วางจำหน่ายสู่ท้องตลาดทั่วโลกตั้งแต่ปี 1984-2012 พบว่ามีซอฟต์แวร์จำหน่ายทั้งหมด 86 โปรแกรม กว่าครึ่งหนึ่ง (49.38%) ผลิตในยุโรป และประมาณหนึ่งในสี่ (27.16%) ผลิตในสหรัฐอเมริกา มีการคาดการณ์มีโปรแกรมช่วยแปลออกจำหน่าย/พัฒนาถึง 3 โปรแกรมต่อปี (Chan sin-Wai, หน้า 26) ตลอดนับ 28 ปีที่โปรแกรมออกสู่ท้องตลาด
องค์ประกอบ CAT Tools
องค์ประกอบภายใน CAT Tools แบ่งออกตาม “แนวคิด” ทุ่นแรงนักแปล ดังนี้
แนวคิดเก็บหน่วยคำแปล (Translation Memory: TM)
การแปลเอกสารขนาดใหญ่มักอาศัยนักแปลหลายคนทำงานร่วมกัน แต่ละคนอาจแปลประโยคเดียวกันไม่เหมือนกัน Translation Memory (TM) จะช่วยเก็บประโยค/วลี/ย่อหน้า ที่เคยแปลแล้วเป็นคู่ แต่ละคู่เรียกว่า “Segment” และเสนอให้นักแปลดึงมาใช้งานซ้ำได้ TM เปรียบเสมือน“กรุคำแปล” ที่นักแปลเรียกใช้เมื่อต้องแปลประโยคเดิมซ้ำ
แนวคิดเก็บคลังคำศัพท์ (Terminology Management Software)
เอกสารทางเทคนิคบางประเภทมีคำศัพท์เฉพาะที่นักแปลพึงระวังคำที่เลือกใช้ ให้คงที่สม่ำเสมอ เช่น คำว่า “Folder” อาจแปลเป็น “แฟ้ม” หรือ “โฟลเดอร์” ก็ได้ ระบบเก็บคลังคำศัพท์ (Terminology Management System) จะช่วยเก็บคำศัพท์เป็นคู่ๆ โดยบรรจุไว้ในพจนานุกรมส่วนตัวที่เราสร้างขึ้น ช่วยให้นักแปลสรรคำเดิมมาใช้สม่ำเสมอ หรือแม้แต่เตือนนักแปลหากพบว่าใช้คำต้องห้าม (Black list) หรือค้นหาคำแปลที่เคยแปลไปแล้วแม้จะไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรม (concordance) เป็นต้น นอกจากนี้การเก็บคลังคำศัพท์ ยังรวมไปถึงการดึงคำที่มีแนวโน้มว่าจะเป็น “คำสำคัญ” ในเอกสารก่อนเริ่มทำงานแปลด้วย (Terminology Extraction)
แนวคิดจัดเรียงคำแปล (Alignment)
บางครั้งนักแปลต้องการสร้าง “กรุคำแปล” ของตนเองเพื่อเพิ่มฐานข้อมูลใน TM ไว้ใช้งานในอนาคต การจัดเรียงคำแปล (Alignment) จะช่วยดึงข้อความในเอกสารต้นฉบับมาเทียบกับภาษาปลายทางในลักษณะทวิภาษา (bi-text) นักแปลสามารถนำไฟล์ที่จัดเรียงเป็นคู่ไปเพิ่มหรืออัปโหลดใน TM ของตนเองได้เลย
แนวคิดแปลด้วยคอมพิวเตอร์โดยอัติโนมัติ (Machine Translation: MT)
ผู้ผลิต CAT tools บางรายนำระบบแปลด้วยคอมพิวเตอร์อัตโนมัติ (Machine Translation: MT) มาใช้ร่วมกันเพื่อให้งานแปลเสร็จรวดเร็วขึ้น ส่วนใหญ่มักอยู่ในรูป API ให้นักแปลจ่ายค่าบริการตามการใช้งาน เช่น Google MT, Microsoft MT, KantanMT (ระบบ MT พัฒนาเองได้)
หน้าต่าง Editor
คือ หน้าต่างแสดงต้นฉบับ คู่กันกับฉบับแปลให้นักแปลในลักษณะทวิภาษา (bi-text) คล้ายกับหน้าต่างจัดเรียงคำแปล (Allignment) แตกต่างตรงที่มีวัตถุประสงค์ให้แปลงาน ไม่ใช่ให้เรียงคำแปลที่มีอยู่แล้ว
ประเภท CAT Tools
เราแบ่ง CAT Tools ออกตามเกณฑ์การแบ่งสามแบบคือ
ลักษณะโปรแกรม
การติดตั้ง
ลักษณะไฟล์ที่ต้องการแปล
CAT Tools แบ่งออกตามลักษณะโปรแกรม คือ
Stand Alone หมายถึง โปรแกรมที่ประกอบด้วยโมดุลใช้งานเพียงหนึ่งโมดุลเท่านั้น เช่น swordfish (โปรแกรมจัดเรียงคำแปล หรือ Alignment) Winalign (โปรแกรมจัดเรียงคำแปล หรือ allignment) SDL Multiterm (โปรแกรมจัดทำคลังคำศัพท์ หรือ Terminology Managment software)
ADD-ON หมายถึง โปรแกรมที่สนับสนุนการใช้งานซอฟต์แวร์อื่นๆ เช่น Trados Translator’s Workbench นำมาใช้คู่กับ Microsoft word
Translation Suite/Translation work station/Translation environment tools (TENT) หมายถึง โปรแกรมที่ประกอบด้วยโมดุลใช้งานทุกโมดุลแบบเบ็ดเสร็จ เช่น Trados Studio, MemoQ, Worfast, Dejávu เป็นแบบที่ใช้แพร่หลายที่สุด
หากแบ่งตามการติดตั้ง CAT Tools แบ่งออกเป็นสองประเภท คือ
โปรแกรมที่ติดตั้งลงบนคอมพิวเตอร์โดยใช้พื้นที่ภายใน (Local) นักแปลจำเป็นต้องซื้อใบอนุญาต (license) และไม่สามารถใช้โปรแกรมกับคอมพิวเติอร์เครื่องอื่นได้ (เว้นแต่ถอนใบอนุญาตออก) เช่น Trados Studio, MemoQ, Wordfast Pro, Déja Vú, Passolo, Catalyst
โปรแกรมที่ใช้งานผ่านคลาวน์ (Cloud) นักแปลใช้งานผ่านการสมัครสมาชิกรายเดือน (Subscription) สามารถใช้งานกับคอมพิวเตอร์เครื่องใดก็ได้ที่มีระบบอินเตอร์เน็ต หากไม่มีอินเตอร์เน็ตจะไม่สามารถใช้งานได้ เช่น Memsource, XTM Cloud, Wordfast, Systrans, Transifex, Google Translator Toolkit,
หากแบ่งตามประเภทเอกสาร/ไฟล์ที่ต้องการแปล CAT Tools แบ่งออกได้ดังนี้
การแปล Software/UI (User Interface) จำเป็นต้องเห็นหน้าตากล่องข้อความ (dialogue box) ดังนั้น หน้าต่าง Editor ของ CAT Tools ทั่วไปอาจไม่ตอบโจทย์เสียเท่าไหร่ ตัวอย่างโปรแกรมที่มักใช้แปลงาน UI เช่น Passolo หรือ Alchemist, Google translator’s toolkit (แปล Jason file),
การแปลเว็บไซต์ คล้ายคลึงกันกับงานแปล UI ตรงที่นักแปลจำเป็นต้องเห็นเลย์เอ้าท์ของเว็บเพื่อตัดประโยคและป้องกันปัญหาประโยคแหว่ง (Truncate) ตัวอย่างโปรแกรมที่มักใช้แปลเว็บไซต์ เช่น Systran, Transifex,
การแปล AV (Audio Visual) หรือพูดง่ายๆ ก็คืองานแปลซับไตเติ้ล นักแปลต้องเห็นซับปรากฏบนหน้าจอ พร้อม เวลาซับเข้า/ออก (time-in/time-out) จึงต้องอาศัยโปรแกรมที่แสดงผลเวลาและพื้นที่ได้ ตัวอย่างโปรแกรมที่ใช้แปลซับไตเติ้ลคือ Aegisub, Subtitle workshop, Win
รายการอ้างอิง
Gotti et al. 2005
O'hagan 2005
Lynne Bowker
Maklovitch and Russell